Η «αυλαία» των πανελλαδικών εξετάσεων, άνοιξε σήμερα με το
κοινό για όλους τους υποψηφίους μάθημα, αυτό της έκθεσης και όλα πήγαν καλά,
τουλάχιστον ως προς το διαδικαστικό ζήτημα, όπως επιβεβαιώνει μιλώντας στην
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ο Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης Ανατολικής Μακεδονίας και
Θράκης Παναγιώτης Κεραμάρης, ο οποίος υπογραμμίζει ότι «όλα κύλησαν ομαλά σε
περιφερειακό μάλιστα επίπεδο και δεν αναφέρθηκε κανένα πρόβλημα.
Τα θέματα της έκθεσης ήταν «βατά» όπως έχουν συνηθίσει να
λένε οι μαθητές και νομίζω ότι αυτός που ήταν προετοιμασμένος έγραψε σχετικά
καλά».
«Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να ευχηθώ καλή επιτυχία σε
όλους και φυσικά να επισημάνω πως και οι πανελλαδικές εξετάσεις είναι μια
«μάχη» από τις πολλές που δίνει ένας άνθρωπος στη ζωή του» συνεχίζει ο ίδιος
σημειώνοντας μάλιστα ότι «το σύνολο των υποψηφίων για την Τριτοβάθμια
εκπαίδευση σε περιφερειακό επίπεδο είναι 5886 μαθητές Γενικών και
Επαγγελματικών Λυκείων, ενώ τα εξεταστικά κέντρα ανέρχονται σε 58».
Να σημειώσουμε ότι η πλειοψηφία των υποψηφίων δίνει με το
νέο σύστημα και μόνο όσοι δίνουν για δεύτερη φορά, ανήκουν στο…παλιό. Συνεπώς
οι ερωτήσεις στα κοινά πανελλαδικά μαθήματα είναι για όλους ίδιες, ενώ οι
ερωτήσεις που θα τεθούν στα «κατεύθυνσης» θα διαφέρουν για αυτούς με το παλιό, αφού
με το νέο σύστημα υπάρχουν ναι μεν λιγότερα εξεταζόμενα μαθήματα με περισσότερη
όμως διδακτέα ύλη και πιο συγκεκριμένα πρόσθετη ύλη από την δευτέρα Λυκείου.
Η «ΦΙΛΙΑ» ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
«Τα χαρακτηριστικά της γνήσιας φιλίας και ο ρόλος των ΜΜΕ,
δηλαδή των κοινωνικών δικτύων και η διαμόρφωση της γνήσιας φιλίας» ήταν το θέμα
της έκθεσης, για τις πανελλαδικές εξετάσεις του 2016.
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Η φιλία Η φιλία, δώρο
ακριβό και ευτύχημα σπάνιο, έχει πανάρχαιους τίτλους ευγένειας. Την εχάρηκαν
άνθρωποι εκλεκτοί, σε όλα τα γεωγραφικά και τα ιστορικά πλάτη της οικουμένης,
και την εγκωμίασαν ποιητές, σοφοί, πολιτικοί με τον τρόπο του ο καθένας, αλλά
όλοι με την ίδια συγκίνηση. Άλλωστε, εκτός από την καταγωγή της λέξης (που
είναι κατευθείαν παράγωγο του κύριου για την «αγάπη» ρήματος: φιλείν), και μόνο
το γεγονός ότι, για να τονίσουμε την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη μας προς τα
πιο οικεία μας πρόσωπα, δηλώνουμε ότι τους θεωρούμε «φίλους», μαρτυρεί πόσο
ψηλά η κοινή συνείδηση τοποθετεί τη φιλία. Τι είναι η φιλία; «Εύνοια», φυσικά,
όπως λέγει ο Αριστοτέλης" να έχεις, δηλαδή, καλές διαθέσεις απέναντι σ'
έναν άνθρωπο, να αισθάνεσαι στοργή γι' αυτόν, να επιζητείς την συντροφιά του
και να θέλεις την ευτυχία του" να είσαι εύνους προς κάποιον και αυτός
εύνους προς εσένα" να υπάρχει ανταπόκριση, αμοιβαιότητα στα αισθήματά σας,
να τον αγαπάς και να τον τιμάς κι εκείνος, επίσης, να σε αγαπά και να σε τιμά.
Γι' αυτό, όσο τρυφερές κι αν είναι οι σχέσεις μας με τα άψυχα, δεν λέγονται
φιλία. Όταν αγαπούμε ένα άψυχο πράγμα, αυτό που αισθανόμαστε δεν είναι φιλία.
Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το
χρήσιμον», «δι' ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ'
έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις,
τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη
δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση
(είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και
στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την
ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι
εκείνος αυτός που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά
επειδή κάτι άλλο περιμένουμε απ' αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή
ηθικό) ή μιαν απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής). Του τρίτου
είδους ο φιλικός δεσμός είναι η τέλεια, η ουσιαστική και ακατάλυτη φιλία. Τον
κάνω συντροφιά, τον τιμώ, τον αγαπώ, με κάνει συντροφιά, με τιμά, με αγαπά, όχι
επειδή περιμένω απ' αυτόν ή εκείνος περιμένει από μένα ωφέλεια (με όλο που
βέβαια και μπορώ και θα τον ωφελήσω, όπως και εκείνος επίσης, και μπορεί και θα
με ωφελήσει), ούτε επειδή μου είναι ευχάριστος και του είμαι ευχάριστος (με όλο
που πραγματικά αισθανόμαστε ευχαρίστηση ο ένας κοντά στον άλλο), αλλά επειδή,
όντας ο καθένας μας αυτό που είναι, μοιάζουμε ο ένας στον άλλο -η ομοιότητά μας
βρίσκεται στην ανθρώπινη αξία μας, στο υψηλό ποιόν της ανθρωπιάς μας. Η τέλεια,
λοιπόν, φιλία είναι συνάντηση και δεσμός δύο προσώπων απάνω στον ίδιο ηθικό
άξονα, στην ίδια αξιολογική κλίμακα. Θεμέλιο και εγγύηση της αγάπης τους είναι
η «αρετή», και επειδή η αρετή είναι «κτήμα ες αεί» του ανθρώπου, ούτε
αλλοτριώνεται
ούτε φθείρεται" οι φιλίες που δημιουργούνται απάνω σ'
αυτή τη βάση είναι σταθερές και μόνιμες, αδιάλυτες. Φίλος είναι ο παραστάτης
και σύμμαχός μας στον τραχύ αγώνα να υπάρξουμε, να σηκώσουμε το βάρος της
ανθρωποσύνης μας, χωρίς να συντριβούμε ή να ευτελιστούμε.
Όταν σε μια
βαρυσήμαντη καμπή του βίου μελετούμε ή επιχειρούμε κάτι πολύ σοβαρό και
επικίνδυνο, έχουμε ανάγκη από ένα καλόγνωμο σύμβουλο και αυστηρό κριτή, για να
συζητήσουμε μαζί του ελεύθερα και χωρίς περιστροφές το πρόβλημά μας.
Ποιος μπορεί να είναι αυτός ο σύμβουλος και κριτής;
Μπορεί το πρόσωπο τούτο να είναι άλλος εκτός από τον φίλο;
Ε.Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, σσ. 111-121, Εκδόσεις
Νόηση, Αθήνα, 2008 (Διασκευή).
ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του
κειμένου που σας δόθηκε (90-11 0 λέξεις). Μονάδες 25 Β1.
Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις
παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που
αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη
Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:
α. Ακόμα και οι τρυφερές σχέσεις μας με τα άψυχα είναι
φιλία.
β. Η αμοιβαιότητα των αισθημάτων είναι απαραίτητη προϋπόθεση
της φιλίας.
γ. Η φιλία δεν αποκλείει την προσδοκία οποιασδήποτε
υλικής ανταμοιβής και ευχαρίστησης.
δ. Η τέλεια φιλία είναι εκείνη που στηρίζεται σε ηθικές
αξίες.
ε. Σε μια
δύσκολη στιγμή της ζωής μας μπορούμε να στηριχτούμε και σε άλλους συμπαραστάτες
και συμβούλους εκτός από έναν φίλο. Μονάδες 10
Β2. α) Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου
του κειμένου «Μπορούμε να διακρίνουμε ... (την τέρψη της ευχάριστης
συναναστροφής).» και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
Μονάδες 4
β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές
λέξεις; Άλλωστε (1η παράγραφος) δηλαδή (2η παράγραφος) Όταν (2η παράγραφος)
λοιπόν (4η παράγραφος). Μονάδες 4
Β3. α) Να γράψετε ένα
συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: εγκωμίασαν,
ευχαρίστηση, συναναστροφής, ακατάλυτη, φθείρεται. Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις του κειμένου: οικεία, επιδέξιος, ωφέλεια, αξία,
αυστηρό. Μονάδες 5
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών
και της παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου: «διά το
χρήσιμον» «αγαπά» (υλικό ή ηθικό). Μονάδες 3
β) Να αιτιολογήσετε τη λειτουργία του β' ενικού ρηματικού
προσώπου στη δεύτερη παράγραφο και του α' πληθυντικού στην τρίτη παράγραφο.
Μονάδες 4
Γ1. Σε ομιλία 500-600 λέξεων που θα γράψετε για να
εκφωνήσετε σε εκδήλωση του σχολείου σας, με θέμα τις ανθρώπινες σχέσεις στη
σύγχρονη εποχή, να εκθέσετε:
α) τα χαρακτηριστικά της γνήσιας φιλίας, όπως εσείς την αντιλαμβάνεστε
και
β) την άποψή σας
σχετικά με τον ρόλο
των μέσων κοινωνικής δικτύωσης/διαδικτύου στη δημιουργία σχέσεων
φιλίας. Μονάδες 40
ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1. Ο συγγραφέας πραγματεύεται τα χαρακτηριστικά της φιλίας.
Αρχικά, επισημαίνει τη διαχρονική σημασία της για τους ανθρώπους. Στη συνέχεια,
προσδιορίζει τη φιλία ως αμοιβαία εύνοια, αγάπη και εκτίμηση ανάμεσα σε
ανθρώπους, ενώ αποκλείει τη σύναψη φιλίας με κάτι άψυχο. Ακόμα, ακολουθώντας
την άποψη του Αριστοτέλη, διακρίνει τη φιλία σε αυτήν που αποσκοπεί στην
ωφέλεια, σε αυτή που αποβλέπει στην ευχαρίστηση, και σ' αυτή που στηρίζεται
στην ηθική αρετή. Διευκρινίζει, όμως, ότι η τέλεια φιλία είναι αυτή που
βασίζεται στην ομοιότητα των δύο ανθρώπων ως προς την ηθική τους. Καταλήγει στο
συμπέρασμα ότι οι πραγματικοί φίλοι είναι οι μοναδικοί σύμβουλοι και κριτές
κάθε ατόμου στις δύσκολες στιγμές.
Β1. α. ΛΑΘΟΣ β. ΣΩΣΤΟ γ. ΣΩΣΤΟ δ. ΣΩΣΤΟ ε. ΛΑΘΟΣ Β2.
α) Διαίρεση: Διαιρετέα έννοια: φιλικές σχέσεις Διαιρετική
βάση: είδη φιλίας / κατά τον Αριστοτέλη Μέρη Διαίρεσης: «διά το
χρήσιμον», «δι' ηδονήν», «διά το αγαθόν» Αιτιολόγηση: Αιτιολογείται το κάθε
είδος φιλικής σχέσης. Ενδεικτική λέξη «επειδή» - εισαγωγή δευτερευουσών
αιτιολογικών προτάσεων. εναλλακτικά Παραδείγματα: Παρατίθενται ενδεικτικά παραδείγματα
για το πότε είναι χρήσιμος ο φίλος (για τις υποθέσεις ... φιλοδοξίες μας κτλ.)
και για την ευχαρίστηση που προκαλεί η φιλία (είναι διασκεδαστικός ...
συμπαίκτης κτλ.)
Β2. β) Άλλωστε: εμφατική πρόσθεση επιχειρήματος Λ δηλαδή:
επεξήγηση Όταν: προϋπόθεση λοιπόν: συμπέρασμα
Β3. α) εγκωμίασαν: επαίνεσαν / ύμνησαν ευχαρίστηση: τέρψη
/ απόλαυση / ικανοποίηση συναναστροφής: επαφής / επικοινωνίας / συγχρωτισμού
ακατάλυτη: απόρθητη / ανίκητη φθείρεται: διαβρώνεται / καταστρέφεται β) οικεία:
ξένα / ανοίκεια επιδέξιος: αδέξιος / ανίκανος ωφέλεια: ζημία / βλάβη αξία:
απαξία αυστηρό: επιεική / χαλαρό
Β4.α) «διά το χρήσιμον»: όρος - παραπομπή διακειμενικότητας
«αγαπά»: αμφισβήτηση / εμφατική ειρωνεία (υλικό ή ηθικό): επεξήγηση /
διευκρίνιση β) β' ενικό ρηματικό πρόσωπο: αμεσότητα, ζωντάνια,
οικειότητα. α' πληθυντικό ρηματικό πρόσωπο: καθολικότητα - συλλογικότητα,
ενεργοποίηση του δέκτη για τον προβληματισμό του πομπού. Γ Κυρίες και Κύριοι
Πρόλογος Ο άνθρωπος έχει έμφυτη την επιθυμία να συνυπάρχει με άλλους ανθρώπους,
να συνδέεται μαζί τους και να αναπτύσσει φιλικούς δεσμούς και στο πλαίσιό τους
να συμβιώσει.
Σκέλος α':
Χαρακτηριστικά της γνήσιας φιλίας
1. Ειλικρίνεια: Οι ειλικρινείς φίλοι δεν
κρύβουν από τους φίλους τους την αλήθεια. Κρίνουν αυστηρά τις κακές πράξεις ή
παραλείψεις των φίλων τους. Έτσι εμποδίζουν τη διαιώνιση των ελαττωμάτων των
φίλων τους, και στερεώνουν περισσότερο τις γνήσιες φιλικές σχέσεις.
2. Ανιδιοτέλεια: Οι ανιδιοτελείς φίλοι δεν
συνδέονται με βάση με το συμφέρον, και τον ταπεινό υπολογισμό.
3.
Κοινά ενδιαφέροντα: Ο άνθρωπος εκτός από έλλογο ον είναι και ον με
συναισθήματα. Η ανάγκη του να μοιράζεται τους πόθους, τους καημούς, τους
προβληματισμούς του εκφράζεται μέσω της φιλίας. Όταν υπάρχουν κοινά
ενδιαφέροντα ανάμεσα σε δυο ανθρώπους, είναι δυνατό να διαμορφωθούν φιλικές
σχέσεις μεταξύ τους.
4. Ιδανικά: Οι άνθρωποι που πιστεύουν σε
ανώτερα ιδανικά μπορούν να δημιουργήσουν στενές φιλικές σχέσεις. Γιατί τα
ιδανικά εμπνέουν υψηλούς σκοπούς και ανώτερες επιδιώξεις.
5. Άμιλλα: Η ευγενής άμιλλα και ο καλός
συναγωνισμός συνδέουν τους φίλους. Γιατί η άμιλλα ξυπνάει τις κρυμμένες
ικανότητες των φίλων. Η επιτυχία του ενός φίλου δεν αφήνει τον άλλο να
κοιμηθεί. Ο επιτυχημένος φίλος γίνεται πρότυπο για μίμηση στον άλλο φίλο.
6.
Πνεύμα συνεργασίας: Η ειλικρινής συνεργασία δημιουργεί προϋποθέσεις για
φιλικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Οι σωστές φιλικές σχέσεις
δημιουργούνται και αναπτύσσονται με τη συνεργασία και με την ευγενική άμιλλα.
Σκέλος β': Ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη
δημιουργία σχέσεων
1. Αν και η φιλία,για να είναι γνήσια, είναι αναγκαίο να
στηρίζεται στην αμεσότητα της επικοινωνίας και των διαπροσωπικών σχέσεων, τα
τελευταία χρόνια με την είσοδο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν
παρατηρηθεί σχέσεις, οι οποίες διαμορφώνονται στο πλαίσιο της διαδικτυακής
επικοινωνίας. Συχνά, βέβαια, αυτές αμφισβητούνται εξαιτίας της
αποπροσανατολισμένης και επιφανειακής μορφής τους. Παρόλα αυτά οι σύγχρονοι
έφηβοι επιλέγουν το διαδίκτυο λόγω της αμεσότητάς του. Η ταχύτητα και ευρύτητα
των σελίδων αυτών επιτρέπει τη δημιουργία σχέσεων με ανθρώπους από όλο τον
κόσμο.
2.
Οι σχέσεις στο διαδίκτυο διαμορφώνονται με βάση τα κοινά ενδιαφέροντα
εφήβων με διαφορετική προέλευση, ερεθίσματα και κοινωνική ζωή.
3. Σε μια εποχή στην οποία η ασφάλεια των
σχέσεων παίζει σημαντικό ρόλο εξαιτίας των κοινωνικών προβλημάτων οι νέοι
πληκτρολογούν και καθορίζουν τις σχέσεις τους από απόσταση. Έτσι αισθάνονται
ότι μπορούν να προστατευτούν και να μην πληγωθούν.
4. Σ' ένα διαδικτυακό περιβάλλον η
«πρόσωπο με πρόσωπο» επαφή εξαφανίζεται. Η χαρά της διαπροσωπικής επαφής
αντικαθίσταται από το πληκτρολόγιο και την οθόνη του υπολογιστή. Η πλειοδοσία
σε «φίλους» θεωρείται κατόρθωμα. Αγνοούμε όμως ότι πρόκειται για μια πλασματική
κατάσταση, διότι ελάχιστοι από αυτούς θα είναι κοντά μας σε δύσκολες στιγμές.
5. Η φιλία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
έχει τους δικούς της όρους. Στις διαδικτυακές σελίδες δίνεται περισσότερη
έμφαση στην εικόνα και όχι στην ουσία. Όσο κι αν έχουν αλλάξει οι σχέσεις, η
φιλία ως θεμελιώδης κοινωνικός δεσμός είναι ανάγκη να προστατευτεί από την
αλλοτρίωση και τη σύγχυση στην οποία υποβάλλεται ο σύγχρονος άνθρωπος εξαιτίας
της παρέμβασης των απρόσωπων και ψυχρών μηχανικών μέσων. Ο άνθρωπος από τη φύση
του είναι προορισμένος να ζει με τους συνανθρώπους του αρμονικά και
ισορροπημένα με φιλία και αγάπη. Επίλογος Οι φιλίες δοκιμάζονται μέσα από την
κατά πρόσωπο επικοινωνία, την ειλικρινή ανταλλαγή απόψεων και ανταπόδοση
συναισθημάτων. Το διαδίκτυο είναι εργαλείο, είναι το μέσο, όχι ο σκοπός. Αν
συνειδητοποιήσουμε τα παραπάνω, τότε θα βρούμε τον πραγματικό δρόμο της φιλίας
που περνάει μέσα από τον άλλον και όχι μέσα από τους ηλεκτρονικούς λαβυρίνθους.
